ขั้นตอน/กระบวนการดำเนินงาน (Procedure/Process)

ที่มาของการดำเนินโครงการ มาจากเหตุผล 3 ประการ คือ 1) เด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10 ในภาพรวมพบพัฒนาการสงสัยล่าช้าจากการคัดกรองครั้งแรกร้อยละ 27.27 (เกณฑ์คือต้องพบไม่เกินร้อยละ 20) (HDC ณ วันที่ 31 มกราคม 2563) 2) เด็กในเขตสุขภาพที่ 10 มีไอคิวต่ำกว่าเกณฑ์ จากข้อมูลการสำรวจระดับสติปัญญาของเด็กนักเรียนไทยของ กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข (2559) พบว่า เด็กนักเรียนในเขตสุขภาพที่ 10 มีระดับสติปัญญา (IQ) เท่ากับ 90.88 ซึ่งเป็นอันดับสุดท้ายของประเทศ และ 3) การขับเคลื่อนนโยบายด้านการพัฒนาเด็กปฐมวัยภายใต้นโยบาย Smart Kids สู่ 1,000 วันแรกของชีวิต ของศูนย์อนามัยที่ 10 อุบลราชธานี โดยใช้รูปแบบ PIRAB ไม่ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร (นภัชชล  รอดเที่ยง มลุลี แสนใจ นิตยา พรรณณาภพ และเรืองอุไร อมรไชย, 2562)

ขั้นตอนการดำเนินงาน แบ่งออกเป็น 3 ระยะ ประกอบด้วย

ระยะที่ 1 การถอดบทเรียนการดำเนินงานที่ผ่านมาด้านการพัฒนาเด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10

ระยะที่ 2 การพัฒนาตำบลต้นแบบ และอำเภอต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10  

ระยะที่ 3 การขยายผลตำบลต้นแบบ และอำเภอต้นแบบด้านการพัฒนาเด็กปฐมวัย และการนำเสนอข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการขับเคลื่อนนโยบายการพัฒนาเด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10 ทั้งระดับตำบล ระดับอำเภอ ระดับจังหวัด และระดับเขตสุขภาพที่ 10

ประโยชน์หรือผลลัพธ์

ระยะที่ 1 ผลจากการถอดบทเรียนในอำเภอเข้มแข็ง 5 อำเภอ จาก 5 จังหวัดในเขตสุขภาพที่ 10 (ปีงบประมาณ 2564) เกิดผลลัพธ์ดังนี้

              1) ข้อมูลพื้นที่สะท้อนภาพการดำเนินงานของเครือข่ายทางสังคมในการขับเคลื่อนนโยบายการพัฒนาเด็กปฐมวัย ผ่านกลไกความเข้มแข็งของเครือข่ายการทำงานร่วมกัน 2 แนวทาง แนวทางที่ 1 ใช้เครือข่ายคณะกรรมการประสานงานสาธารณสุขระดับอำเภอ (คปสอ.) เป็นเครือข่ายหลักในการขับเคลื่อนงานเด็กปฐมวัย   แนวทางที่ 2 ใช้เครือข่ายคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.) และระดับตำบล (พชต.) เป็นเครือข่ายหลักในการขับเคลื่อนงานเด็กปฐมวัย

              2) ข้อมูลพื้นที่สะท้อนภาพสถานการณ์การพัฒนาเด็กปฐมวัยในพื้นที่อำเภอเข้มแข็งที่พบว่าถึงแม้จะเป็นอำเภอเข้มแข็งแต่พบว่ามีระดับความรุนแรงของปัญหาพัฒนาการล่าช้า ปัญหาซีดของเด็กปฐมวัย และปัญหาครอบครัวแหว่งกลาง อยู่ในระดับมาก และพบข้อมูลที่สัมพันธ์กับปัญหาพัฒนาการล่าช้าของเด็กปฐมวัย เช่น ผู้ปกครอง/ผู้ดูแลเด็ก และครูเกินร้อยละ 95 ไม่เคยใช้คู่มือ DSPM  มีแม่วัยใสเพิ่มขึ้น หญิงตั้งครรภ์ได้รับการดูแลก่อนคลอดไม่ครบ 5 ครั้งตามเกณฑ์คุณภาพ หญิงตั้งครรภ์มีภาวะโลหิตจาง เด็กแรกเกิดมีน้ำหนักน้อยกว่า 2,500 กรัม เด็กแรกเกิดได้รับนมแม่อย่างเดียวไม่ถึงหกเดือนมีอัตราที่สูง และพบปัญหาเด็กติดจอมีแนวโน้มสูงขึ้นด้วย

              3) ข้อมูลพื้นที่สะท้อนภาพปัญหาพัฒนาการล่าช้าของเด็กปฐมวัยซึ่งพบในเด็กโตมากกว่าเด็กเล็ก การลงทุนเพื่อการพัฒนาเด็กในระดับชั้นอนุบาล ขาดแคลนมากกว่าชั้นเตรียมอนุบาล การไม่ยอมรับผลการประเมินพัฒนาการเด็กของผู้ปกครอง

              4) ข้อมูลพื้นที่สะท้อนภาพระบบฐานข้อมูลเด็กปฐมวัยไม่ครบถ้วนและมีความคลาดเคลื่อนค่อนข้างสูง

              5) ข้อมูลจากการทบทวนเอกสารและการสัมภาษณ์ผู้เชี่ยวชาญ ทำให้ได้แนวทางการพัฒนาเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10 โดยอาศัยกรอบแนวคิดการพัฒนาระบบการดูแลเด็กปฐมวัยโดยชุมชนท้องถิ่น (ขนิษฐา นันทบุตร, 2562)

ระยะที่ 2 การพัฒนาตำบลต้นแบบ และอำเภอต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย (ปีงบประมาณ 2564-2565) ตามกรอบแนวคิดการพัฒนาระบบการดูแลเด็กปฐมวัยโดยชุมชนท้องถิ่น ซึ่งยึดหลักการทำงาน 4 หลักการ  คือ

              1) การใช้พื้นที่เป็นฐานการพัฒนา (Area-based development)

              2) การคำนึงถึงสุขภาพในทุกนโยบายของชุมชนท้องถิ่น (Health in all policies)

              3) การสร้างการมีส่วนร่วม และ

              4) การสร้างความรู้สึกเป็นเจ้าของ ภายใต้ 6 ชุดกิจกรรมหลัก ได้แก่

1) การพัฒนาศักยภาพสำหรับเด็กปฐมวัยหรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับการดูแลเด็กปฐมวัย 2) การพัฒนาหรือปรับปรุงสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้หรือการดูแลเด็กปฐมวัย 3) การพัฒนาบริการสำหรับการดูแลเด็กปฐมวัย 4) การจัดตั้งกองทุนหรือจัดให้มีสวัสดิการช่วยเหลือกันเพื่อการดูแลเด็กปฐมวัย 5) การพัฒนาและนำใช้ข้อมูลในการส่งเสริม แก้ไขหรือจัดการปัญหาเด็กปฐมวัย และ 6) การพัฒนากฎ กติกา ระเบียบที่สนับสนุนการดูแลเด็กปฐมวัยในการยกระดับการดูแลเด็กปฐมวัยในพื้นที่ให้ครอบคลุมทุกมิติ ทั้งด้านสังคม เศรษฐกิจ สภาวะแวดล้อม สุขภาพ และการเมืองการปกครอง เพื่อให้เด็กปฐมวัยเติบโตอย่างมีคุณภาพและเป็นพลเมืองที่ดีของสังคม

              เกิดผลลัพธ์ คือ ได้อำเภอต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย จำนวน 1 อำเภอ คือ อำเภอปทุมราชวงศา จังหวัดอำนาจเจริญ (7 ตำบลต้นแบบ) มีบทเรียนที่เกิดขึ้นจากการดำเนินงาน นวัตกรรมและจัดการความรู้ซึ่งเป็นงานเด่น ดังนี้

1) เทศบาลตำบลนาป่าแซง งานเด่นคือ เนอร์สเซอรี่โฮมสุข

2) เทศบาลตำบลห้วย งานเด่นคือ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กคุณภาพ

3) เทศบาลตำบลหนองข่า งานเด่นคือ พัฒนาคุณภาพเด็กดีที่เนอร์สเซอรี่ 3 วัย ภูไทหนองข่า

4) องค์การบริหารส่วนตำบลลือ งานเด่นคือ การส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยแบบมีส่วนร่วม

5) เทศบาลตำบลปทุมราชวงศา งานเด่นคือ คลินิกส่งเสริมสุขภาพเด็กดี

6) พชต.นาหว้า  งานเด่นคือ ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กคุณภาพวัดบ้านโนนสำราญ

7) พชต.คำโพน งานเด่นคือ  การส่งเสริมพัฒนาการและสร้างวินัยเชิงบวกในเด็กปฐมวัยในพื้นที่รับผิดชอบ รพ.สต.คำโพน

8) พชต.โนนงาม  งานเด่นคือ  ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กวัดโนนงามน่าอยู่ บ้านโนนงามหมู่ 3

ระยะที่ 3 การขยายผลตำบลต้นแบบ และอำเภอต้นแบบด้านการพัฒนาเด็กปฐมวัย และการนำเสนอข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการขับเคลื่อนนโยบายการพัฒนาเด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10 (ปีงบประมาณ 2565-2566) เกิดผลลัพธ์ดังนี้

             1) ได้ตำบลต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัยในจังหวัดอำนาจเจริญ เพิ่มอีก 1 ตำบล คือ ตำบลไม้กลอน อำเภอพนา ที่มีจุดเด่นด้านการสร้างพื้นที่สร้างสรรค์สำหรับเด็ก นวัตกรรมลานส่งเสริมพัฒนาการเด็ก “เอื้อยฮักน้อง  อ้ายฮักน้อง พาน้องเล่น” บูรณาการการทำงานร่วมกับเด็กและเยาวชนในชุมชน โดยความร่วมมือของ บ้าน วัด โรงเรียน  ชุมชน และมหาวิทยาลัย

             2) ได้จังหวัดต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย จำนวน 1 จังหวัด คือ จังหวัดศรีษะเกษ ซึ่งจังหวัดศรีสะเกษมีกลไกหลักคือคณะกรรมการประสานงานสาธารณสุขระดับอำเภอ (คปสอ.) มีการพัฒนากลไกการทำงานร่วมกันใน 3 ระดับ คือ กลไกระดับตำบล (44 ตำบลต้นแบบ) กลไกระดับอำเภอ (22 อำเภอต้นแบบ) มีการบูรณาการ คน งาน ข้อมูล และทรัพยากร โดยที่มีโครงการจัดตั้งวิทยาเขตอำนาจเจริญ มหาวิทยาลัยมหิดล หนุนเสริมองค์ความรู้ด้านวิชาการ ขับเคลื่อนให้จังหวัดศรีสะเกษเป็นจังหวัดต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย

             3) ได้ข้อเสนอแนะในการพัฒนาเด็กปฐมวัยต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งระดับตำบล (จำนวน 10 ข้อ) ระดับอำเภอ (จำนวน 6 ข้อ) ระดับจังหวัด (จำนวน 5 ข้อ) และระดับเขตสุขภาพที่ 10 (จำนวน 7 ข้อ)

กลุ่มเป้าหมายหรือพื้นที่ที่ได้รับประโยชน์

              เขตสุขภาพที่ 10 มี 5 จังหวัด ประกอบด้วย อำนาจเจริญ  อุบลราชธานี  ยโสธร  มุกดาหาร และศรีสะเกษ

ระดับผลลัพธ์

1) ผลลัพธ์ระดับท้องถิ่น เกิดตำบลต้นแบบด้านเครือข่ายการพัฒนาเด็กปฐมวัย จำนวน 52 ตำบล (จังหวัด

อำนาจเจริญ จำนวน 8 ตำบล  จังหวัดศรีสะเกษ จำนวน 44 ตำบล) เกิดอำเภอต้นแบบ 24 อำเภอ (จังหวัดอำนาจเจริญ จำนวน 2 อำเภอ  จังหวัดศรีสะเกษ จำนวน 22 อำเภอ) และเกิดจังหวัดต้นแบบ 1 จังหวัด คือ จังหวัดศรีสะเกษ

             2) ผลลัพธ์ระดับเขตสุขภาพที่ 10 พบเด็กปฐมวัยในภาพรวมมีพัฒนาการสงสัยล่าช้าจากการคัดกรองครั้งแรกลดลง โดยก่อนเริ่มโครงการ พบร้อยละ 27.27 (HDC ณ วันที่ 31 มกราคม 2563) หลังดำเนินโครงการพบร้อยละ 25.12 (HDC ณ วันที่ 17 มิถุนายน 2565) ลดลงร้อยละ 2.15

ความต่อเนื่องและระยะเวลาของการดำเนินงาน

ระยะเวลาดำเนินโครงการ ปีงบประมาณ 2564-2566 หลังสิ้นสุดโครงการหน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังคงมีการดำเนินการพัฒนาเด็กปฐมวัยในพื้นที่อย่างต่อเนื่อง ดังนี้

            1) จังหวัดศรีสะเกษ เป็นแกนนำขับเคลื่อนงานพัฒนาเด็กปฐมวัยของ 5 จังหวัดในเขตสุขภาพที่ 10 โดยได้รับทุนสนับสนุนจากงบพัฒนาจังหวัด ปีงบประมาณ 2566 จำนวน 8,000,000 บาท เพื่อพัฒนาเด็กปฐมวัยใน 5 จังหวัด ให้มีพัฒนาการที่สมวัย มีอีคิวดี และมีความพร้อมสำหรับการคัดกรองระดับสติปัญญา (IQ) ระดับชาติ ในปี พ.ศ.2569 เมื่อเด็กเข้าเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 1 และมีความมุ่งมั่นที่จะทำให้เด็กปฐมวัยในเขตสุขภาพที่ 10 มีระดับสติปัญญาเพิ่มขึ้น เกิน 100 ทุกจังหวัด

            2) ผู้ดำเนินโครงการ จากโครงการจัดตั้งวิทยาเขตอำนาจเจริญ มหาวิทยาลัยมหิดล จัดทำโครงการ การพัฒนาศูนย์เด็กเล็กเป็นศูนย์พัฒนาเด็ก EF โดยฝึกอบรมพัฒนาให้บุคลากรของศูนย์สาธิตส่งเสริมพัฒนาการทักษะสมองเด็กปฐมวัย ศูนย์อนามัยที่ 10 อุบลราชธานี เป็นวิทยากรที่ถ่ายทอดความรู้ได้ และพัฒนาให้ศูนย์สาธิตฯ ที่มีอยู่เดิม กลายเป็นศูนย์เด็ก EF ต้นแบบของเขตสุขภาพที่ 10 ส่วนในระดับพื้นที่ตำบลโนนหนามแท่ง การพัฒนาศูนย์ เด็กเล็ก จำนวน 5 ศูนย์ เป็นศูนย์เด็ก EF โดยได้รับทุนสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนตำบลโนนหนามแท่ง จำนวน 10,000 บาท เริ่มดำเนินการในเดือนมิถุนายน 2566 เป็นต้นไป นอกจากนี้ได้มีการบูรณาการการทำงานร่วมกับศูนย์ดูแลกลางวัน (Day care) สำหรับผู้สูงอายุตำบลโนนหนามแท่ง ฐานการเรียนรู้ที่ 2 ปู่ย่าตายายเลี้ยงหลาน และโครงการเยี่ยมบ้านบูรณาการเพื่อการดูแลกลุ่มเปราะบาง ของศูนย์ดูแลกลางวันสำหรับผู้สูงอายุ ตำบลโนนหนามแท่ง  โดยได้รับทุนสนับสนุนจากองค์การบริหารส่วนจังหวัดอำนาจเจริญ จำนวน 100,000 บาท เริ่มดำเนินการในเดือนมิถุนายน 2566 เป็นต้นไป