มหาวิทยาลัยมหิดล ในฐานะสถาบันแห่ง "ปัญญาของแผ่นดิน" ตระหนักถึงการเป็นแหล่งเรียนรู้และมรดกทางวัฒนธรรมที่กระจายอยู่ในหลายวิทยาเขต จึงมีนโยบายให้ สาธารณชนสามารถเข้าถึงอาคาร อนุสาวรีย์ และภูมิทัศน์ธรรมชาติที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรมในบางพื้นที่โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย (with free access to some) ซึ่งเป็นการสร้างสมดุลระหว่างการเปิดกว้างต่อสังคมกับการรักษาประสิทธิภาพการดำเนินงานของสถาบัน

มรดกทางประวัติศาสตร์และอนุสรณ์สถาน (Cultural Monuments & Heritage)

อาคารและสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์และจิตวิญญาณเปิดให้สาธารณชนเข้าชม โดยเน้นคุณค่าทางสถาปัตยกรรมและประวัติศาสตร์

📍 มรดกทางประวัติศาสตร์และจิตวิญญาณ ณ ศิริราช (วิทยาเขตบางกอกน้อย)

สะท้อนถึงรากฐานอันยาวนานของสถาบันการแพทย์ไทยและความผูกพันกับสถาบันพระมหากษัตริย์:

• พระราชานุสาวรีย์สมเด็จพระบรมราชชนก: ศูนย์รวมจิตวิญญาณและปณิธานผู้ให้
  • ความสำคัญ: จัดสร้างเมื่อ พ.ศ. 2492 โดยศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี และเป็นจุดเชื่อมโยงประวัติศาสตร์ การแพทย์ และจิตสาธารณะ ถือเป็นศูนย์กลางจิตใจและสถานที่จัด "พิธีวางพวงมาลา วันมหิดล" (24 กันยายน) เพื่อสืบสานพระราชปณิธานการเป็น "ผู้ให้"
  • สถานะการเข้าถึง: เปิดให้สาธารณชนเข้าชมฟรี

• หอประชุมราชแพทยาลัย: อนุสรณ์แห่งความสามัคคีและสถาปัตยกรรมอนุรักษ์
  • ความสำคัญ: เป็นอนุสรณ์แห่ง "โรงเรียนราชแพทยาลัย" (รัชกาลที่ 5) สร้างจากเงินบริจาคของศิษย์เก่า อาจารย์ และประชาชน (อนุสรณ์แห่งความสามัคคี) เป็นสถานที่ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชฯ ทรงทำพิธีเปิดและพระราชทานปริญญาบัตรเป็นวาระแรก (พ.ศ. 2495)
  • คุณค่าทางสถาปัตยกรรม: ออกแบบโดย ศาสตราจารย์หม่อมเจ้าโวฒยากร วรวรรณ ในลักษณะ สถาปัตยกรรมไทยสมัยใหม่ และได้รับ รางวัลอนุรักษ์ศิลปะสถาปัตยกรรมดีเด่น ประจำปี 2549
  • สถานะการเข้าถึง: เป็น อาคารอนุรักษ์ เข้าชมตามเวลาหรือกิจกรรมที่จัด

• ศาลาท่าน้ำศิริราช: ประตูแห่งประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรมนีโอคลาสสิก
  • ความสำคัญ: เป็น สัญลักษณ์ของโรงพยาบาลหลวงแห่งแรกของประเทศ และ "ประตูสู่โรงพยาบาล" เป็นจุดที่สมเด็จพระบรมราชชนก เสด็จฯ ขึ้นก่อนไปทรงศึกษาด้านการแพทย์ และเป็นสถานที่แห่งพระราชกรณียกิจของพระมหากษัตริย์หลายพระองค์ ยังใช้ในกิจกรรมสำคัญ เช่น "ประเพณีรับน้องข้ามฟาก"
  • คุณค่าทางสถาปัตยกรรม: ออกแบบใหม่ พ.ศ. 2466 ในรูปแบบ นีโอคลาสสิก (Neo-Classic) ได้รับ รางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น ประจำปี พ.ศ. 2549
  • สถานะการเข้าถึง: เป็น อาคารอนุรักษ์ เข้าชมตามเวลาหรือกิจกรรมที่จัด

• ตึกกรอสส์ (ตึกกายวิภาคศาสตร์): ศูนย์รวมองค์ความรู้และการแพทย์แผนใหม่
  • ความสำคัญ: ตึกเรียนแพทย์หลังแรก ๆ (สร้างเสร็จ พ.ศ. 2468) ภายใต้ความร่วมมือกับมูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ เป็นที่ตั้งของแผนกสรีรวิทยาและกายวิภาคศาสตร์ เดิมใช้เป็นห้องชำแหละอาจารย์ใหญ่ (Gross Anatomy)
  • พิพิธภัณฑ์: เป็นที่ตั้งของ พิพิธภัณฑ์กายวิภาค-คองดอน และ พิพิธภัณฑ์และห้องปฏิบัติการก่อนประวัติศาสตร์ สุด แสงวิเชียร ซึ่งเปิดให้ผู้สนใจเข้าชม
  • สถานะการเข้าถึง: มีค่าเข้าชม สำหรับพิพิธภัณฑ์

📍 มรดกทางประวัติศาสตร์และจิตวิญญาณ ณ ศาลายา

• หอพระราชประวัติสมเด็จพระบรมราชชนก
  • ความสำคัญ: จัดแสดงพระราชประวัติและสิ่งของสำคัญเกี่ยวกับสมเด็จพระบรมราชชนก ในฐานะแบบอย่างและศูนย์รวมจิตใจของชาวมหิดล
  • สถานะการเข้าถึง: เปิดให้เข้าชมฟรี (จันทร์-ศุกร์ เวลา 08.30-16.30 น.)

• หอเกียรติยศแห่งมหาวิทยาลัยมหิดล
  • ความสำคัญ: จัดแสดงประวัติและพัฒนาการของมหาวิทยาลัยมหิดล พร้อมทั้งผลงานที่สร้างคุณประโยชน์ให้แก่สังคม
  • สถานะการเข้าถึง: เปิดให้เข้าชมฟรี (จันทร์-ศุกร์ เวลา 08.30-16.30 น.)

• มหิดลสิทธาคาร: สถาปัตยกรรม Landmark และศูนย์กลางการแสดง
  • ความสำคัญ: Landmark ใหม่ สะท้อนความเป็นศูนย์กลางทางวิชาการแพทย์และการดนตรี โดดเด่นด้านสถาปัตยกรรม (หลังคาคล้ายซี่โครงมนุษย์) วิศวกรรมโครงสร้าง (โครงสร้างไร้เสา และ Cantilever ยื่น 15 เมตร) และระบบพิเศษ (Acoustic Design, ระบบปรับอากาศแบบ Displacement และ Stage Engineering)
  • สถานะการเข้าถึง: เข้าชมตามวาระหรือกิจกรรม

• เรือนไทยมหิดล (อาคารระเบียบ คุณะเกษม): มรดกทางสถาปัตยกรรมและนิเวศวิทยา
  • ความสำคัญ: เรือนหมู่ 5 หลัง ตามแบบแผนของ เรือนคหบดีภาคกลาง ทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรม ใช้จัดแสดงนิทรรศการ เสวนา และแสดงศิลปวัฒนธรรม ได้รับการยกย่องจาก ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ในฐานะคุณค่าของการอนุรักษ์
  • การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม: บริเวณข้างเรือนเป็นแหล่งอนุรักษ์ ต้นสะแกทุ่ง ขนาดใหญ่และที่อยู่อาศัยของนก
  • สถานะการเข้าถึง: เปิดให้บุคคลทั่วไปเข้าชมและพักผ่อนหย่อนใจฟรี (จันทร์ – ศุกร์ เวลา 08.30 – 16.30 น.)

🌳 ภูมิทัศน์มรดกธรรมชาติและการเรียนรู้ (Natural Heritage & Eco-Learning)

มหาวิทยาลัยส่งเสริมการเข้าถึงพื้นที่สีเขียวขนาดใหญ่ และแหล่งเรียนรู้เชิงภูมิทัศน์อย่างเท่าเทียม:

📚 เครือข่ายพิพิธภัณฑ์และคลังความรู้ (Museums & Knowledge Centers)

มหาวิทยาลัยมีเครือข่ายพิพิธภัณฑ์และแหล่งความรู้เฉพาะทางที่หลากหลาย:

• พิพิธภัณฑ์ศิริราช (Siriraj Museum): ประกอบด้วยพิพิธภัณฑ์ย่อยหลายแห่ง (รวมถึงพิพิธภัณฑ์กายวิภาค-คองดอน) มีค่าเข้าชม สำหรับบุคคลทั่วไป และฟรีสำหรับนักศึกษา/บุคลากรวิทยาเขตบางกอกน้อย
• พิพิธภัณฑ์มานุษยวิทยาวัฒนธรรม: จัดแสดงเรื่องราววิถีชีวิตของกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ส่วนใหญ่เปิดให้เข้าชมฟรี
• หอสมุดและคลังความรู้มหาวิทยาลัยมหิดล: บุคคลภายนอกสามารถเข้าใช้บริการ พื้นที่นั่งอ่าน โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย

ข้อจำกัดการเข้าถึง: การเข้าถึงอาคารบางแห่งยังคง จำกัด ไว้สำหรับบุคลากรและนักศึกษาเพื่อวัตถุประสงค์ด้านความปลอดภัยและการรักษาความลับทางวิชาการ (เช่น อาคารเรียนส่วนใหญ่ ห้องปฏิบัติการ พื้นที่วิจัย และหอพัก) การเข้าชมอาคารอนุรักษ์และพิพิธภัณฑ์ควรเป็นไปตาม เวลาทำการและข้อกำหนดของสถานที่นั้นๆ