โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตเด็กปฐมวัย เพื่อสังคมที่เข้มแข็ง มั่นคงและยั่งยืน กิจกรรมหลักที่ 3 การพัฒนาศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก EF ต้นแบบ จังหวัดอำนาจเจริญ (หนึ่งอำเภอ หนึ่งศูนย์ EF ต้นแบบ) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาศูนย์พัฒนาเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลให้มีความพร้อมทั้งครูผู้ดูแลเด็ก สื่อการสอน อุปกรณ์ และสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการพัฒนาทักษะสมอง EF (Executive Functions) ซึ่งเป็นทักษะสำคัญที่ซับซ้อนและพัฒนายากในเด็กปฐมวัย (แรกเกิดถึง 6 ปี) เนื่องจากสมองของเด็กวัยนี้มีการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว (90% ของสมองผู้ใหญ่) จากสถานการณ์ปัญหาในเขตสุขภาพที่ 10 รวมถึงจังหวัดอำนาจเจริญ พบว่าเด็กมีศักยภาพสมองและการเรียนรู้ไม่เป็นไปตามเป้าหมาย โดยในปีงบประมาณ 2565 พบเด็กมี พัฒนาการสงสัยล่าช้าถึงร้อยละ 24.11 และ IQ เฉลี่ยต่ำกว่าเกณฑ์ (เท่ากับ 97.85) นอกจากนี้ยังพบเด็กปฐมวัยมีทักษะสมอง EF สงสัยล่าช้าประมาณร้อยละ 30 ซึ่งหากไม่ได้รับการแก้ไข จะนำไปสู่ปัญหาพฤติกรรมและสังคมเมื่อเด็กโตขึ้น  การมี EF ที่ดีช่วยลดโอกาสหลุดออกจากระบบการศึกษาในอนาคต เพิ่มโอกาสในการมีอาชีพและรายได้ที่มั่นคง ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญของการลดความยากจนระยะยาว ดังนั้น จังหวัดอำนาจเจริญให้ความสำคัญกับการพัฒนาเด็กปฐมวัยจึงได้สนับสนุนงบประมาณตามแผนปฏิบัติการราชการจังหวัดอำนาจเจริญ ประจำปีงบประมาณ พ.ศ.2568 จำนวน 1,723,700 บาท โดยมีสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอำนาจเจริญ ร่วมกับ มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตอำนาจเจริญ เป็นหน่วยงานหลักในการขับเคลื่อนโครงการ ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ 2568 เป็นต้นมา มีกิจกรรมสำคัญประกอบด้วย

กิจกรรมย่อยที่ 1 การสำรวจทุนและศักยภาพของศูนย์ EF ต้นแบบ และศักยภาพการพัฒนาเด็กปฐมวัยของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กที่พร้อมจะได้รับการต่อยอดเป็นศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก EF ต้นแบบ จังหวัดอำนาจเจริญ 

กิจกรรมย่อยที่ 2 การประชุมเชิงปฏิบัติการพัฒนาศักยภาพภาคีเครือข่ายในพื้นที่ร่วมพัฒนาศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เป็นศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก EF ต้นแบบ และจัดทำแผนปฏิบัติการ

กิจกรรมย่อยที่ 3 จัดหาวัสดุอุปกรณ์ส่งเสริมทักษะสมอง EF ของเด็กปฐมวัย และกำกับติดตามการดำเนินการตามแผนปฏิบัติการที่ได้กำหนดไว้

กิจกรรมย่อยที่ 4 ถอดบทเรียนปัจจัยความสำเร็จการเป็นศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก EF ต้นแบบ จังหวัดอำนาจเจริญ (หนึ่งอำเภอ หนึ่งศูนย์ EF ต้นแบบ) 

 โดยมีการคัดเลือกศูนย์พัฒนาเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลเข้าร่วมโครงการรวม 7 แห่ง ครอบคลุมทุกอำเภอ ในจังหวัดอำนาจเจริญ เพื่อเป็นศูนย์เรียนรู้ (Learning Center) ประกอบด้วย

1. โรงเรียนอนุบาลเทศบาลตำบลน้ำปลีก อำเภอเมืองอำนาจเจริญ ได้แก่ คณะทำงาน 10 คน /คณครู 12 คน นักเรียน 126 คน

2. โรงเรียนบ้านเหล่าขวาว ตำบลโพนเมืองน้อย อำเภอหัวตะพาน ได้แก่ คณะทำงาน 16 คน /คณครู 1 คน นักเรียน 9 คน

3. ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กหนองสามสี  องค์การบริหารส่วนตำบลหนองสามสี อำเภอเสนางคนิคม ได้แก่ คณะทำงาน 9 คน /คณครู 4 คน นักเรียน 37 คน

4. โรงเรียนอนุบาลเทศบาลปทุมราชวงศา ตำบลนาหว้า อำเภอปทุมราชวงศา ได้แก่ คณะทำงาน 10 คน/คุณครู 8 คน (อนุบาล 1-3)  นักเรียน 131 คน

5. โรงเรียนอนุบาลสาธิตเทศบาลพนา ตำบลพระเหลา อำเภอพนา ได้แก่ คณะทำงาน 10 คน /คณครู 13 คน นักเรียน 132 คน

6. โรงเรียนอนุบาลลืออำนาจ (ชุมชนเปือยหัวดง) ตำบลเปือย อำเภอลืออำนาจ ได้แก่ คณะทำงาน 19 คน /คณครู 13 คน นักเรียน 132 คน

7. โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดนปูนอินทรี 50 ปี (บ้านห้วยกระแสน) ตำบลป่าก่อ อำเภอชานุมาน ได้แก่ คณะทำงาน 20 คน /คณครู 8 คน นักเรียน 75 คน

ผลลัพธ์ การสำรวจระดับสติปัญญา (IQ) เด็กจังหวัดอำนาจเจริญ

ในปี 2568 สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอำนาเจริญ มีการประเมิน IQ เด็ก พบว่ามีค่าเฉลี่ยระดับ IQ เพิ่มขึ้นเป็น 101.15 

สรุปผลกระทบ (Impact) และการผลักดันเชิงนโยบายของโครงการจัดตั้งวิทยาเขตอำนาจเจริญ มหาวิทยาลัยมหิดล มีบทบาทหลักในการสร้างผลกระทบต่อสังคมและเป็นกลไกขับเคลื่อนนโยบายใน 3 มิติสำคัญ ดังนี้

1. ผลกระทบด้านการสร้างโอกาสทางการศึกษา (Social Equity) ขยายโอกาสสู่ภูมิภาคเป็นไปตามมติคณะรัฐมนตรี พ.ศ. 2538 ที่ต้องการขยายการศึกษาระดับอุดมศึกษาเพื่อเปิดโอกาสให้ ประชาชนในภูมิภาคห่างไกล โดยเฉพาะจังหวัดอำนาจเจริญ ได้เข้าถึงการศึกษาระดับมหาวิทยาลัย ผลิตบัณฑิตตามบริบทพื้นที่: เปิดสอน 4 หลักสูตรระดับปริญญาตรี ที่สอดคล้องกับความต้องการของพื้นที่ เช่น หลักสูตรสาธารณสุขศาสตร์ หลักสูตรเกษตรศาสตร์ หลักสูตรนวัตกรรมการจัดการสังคมและสิ่งแวดล้อม และ หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต (สาขาวิทยาศาสตร์การแพทย์) 

2. ผลักดันการพัฒนาพื้นที่ (Regional Development) ฐานหลักด้านวิจัยและบริการวิชาการของมหาวิทยาลัยมหิดลมีพันธกิจในการผลิตงานวิจัยและการบริการวิชาการที่ ตอบสนองตามความต้องการของชุมชนและสังคม อีกทั้งยังเป็นหน่วยปฏิบัติการส่วนหน้าของกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.ส่วนหน้า) จังหวัดอำนาจเจริญ เพื่อเป็นสถาบันหลักในการพัฒนาเชิงพื้นที่ในทุกมิติ

โดยการยกระดับปัญหาท้องถิ่นสู่การเป็น “วาระจังหวัด” และ “นโยบายสาธารณะ”ดังนี้

1. ผลักดันประเด็นสู่การเป็น “วาระจังหวัด”สร้างความร่วมมือระดับนโยบาย มหาวิทยาลัยมหิดลได้ใช้ความเชี่ยวชาญด้านบริการวิชาการเพื่อสังคม (พันธกิจสัมพันธ์) ผลักดัน ปัญหาในพื้นที่ให้เป็นที่ยอมรับและขับเคลื่อนโดยกลไกของภาครัฐในจังหวัด เป็นวาระจังหวัดและแผนปฏิบัติราชการ: ผลจากการเล็งเห็นความสำคัญร่วมกันในทุกภาคส่วน ทำให้การเตรียมความพร้อมเสริมสร้างทักษะสมอง นำไปสู่การพัฒนาให้เด็กมี IQ โดดเด่น EQ เป็นเลิศ เพื่อผลักดันเป็น วาระจังหวัดอำนาจเจริญ และบรรจุใน แผนปฏิบัติราชการจังหวัดอำนาจเจริญ พ.ศ. 2568 การขยายผลระดับอำเภอเกิดการขับเคลื่อนโครงการระดับนโยบายเชิงพื้นที่คือ “หนึ่งอำเภอ หนึ่งศูนย์ EF ต้นแบบ”

2. สร้างศูนย์ต้นแบบเพื่อการเรียนรู้ (Learning Center) เกิด ศูนย์พัฒนาเด็ก EF ต้นแบบ 7 แห่ง ซึ่งเป็นศูนย์เรียนรู้ให้บุคคลหรือหน่วยงานอื่นเข้ามาศึกษาและขยายผลต่อไป โดยสร้างกลไกเครือข่ายความยั่งยืนขับเคลื่อนงานร่วมกันอย่างเป็นรูปธรรมระหว่าง มหาวิทยาลัยมหิดล  สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอำนาจเจริญ ภาคียุทธศาสตร์จังหวัด โรงเรียน กองกำกับการตำรวจตระเวนชายแดนที่ 22 และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ส่งผลกระทบต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตและสังคม ผู้ปกครองเด็กปฐมวัย ได้รับบริการด้านองค์ความรู้การดูแลเด็กแบบบูรณาการที่สอดคล้องตามบริบทพื้นที่ทำให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

3. ผลกระทบเชิงเป้าหมายการพัฒนา (Impact Goals) เด็กปฐมวัยมุ่งเป้าหมายให้เด็กมีพฤติกรรมที่พึงประสงค์ ควบคุมอารมณ์ได้       มีทักษะสมอง EF ในระดับดีขึ้นไป และมี IQ เกิน 103 ภายในปี พ.ศ. 2569 ซึ่งสอดคล้องกับนโยบายของเขตสุขภาพที่ 10

            ด้วยเหตุนี้ โครงการนี้จึงถือเป็นต้นแบบเชิงนโยบายและแนวปฏิบัติที่สามารถต่อยอดเป็นมาตรฐานระดับชาติ และเป็นกลไกสนับสนุนการพัฒนาเมืองและสังคมที่ตอบสนองต่อการสงเสริมทักษะทางสมองของเด็กปฐมวัยในอนาคตอย่างเป็นระบบและยั่งยืน โครงการนี้ประสบความสำเร็จในการนำงานวิชาการด้าน EF มาสร้างเป็นนโยบายสาธารณะ ที่เป็นวาระเร่งด่วนของจังหวัดอำนาจเจริญ โดยมีมหาวิทยาลัยมหิดลเป็นกลไกหลักในการขับเคลื่อนและสร้างศูนย์ต้นแบบเพื่อการเรียนรู้ ภายใต้ความร่วมมือของทุกภาคส่วนอย่างเป็นรูปธรรม เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตเด็กปฐมวัย มุ่งเป้าหมายให้เด็กมี “IQ โดดเด่น EQ เป็นเลิศ” นำไปสู่สังคมที่เข้มแข็ง มั่นคง และยั่งยืน  ภายหลังการดำเนินงานจะส่งผลให้มีศูนย์ EF ต้นแบบที่มีผู้ดูแลเด็กและภาคีเครือข่ายที่ศักยภาพในการเสริมสร้างทักษะสมอง มีนวัตกรรมการเสริมสร้างทักษะสมองที่ประยุกต์ใช้ทุนและศักยภาพของพื้นที่ ภายใต้การสนับสนุนโดยหน่วยงานสาธารณสุขในพื้นที่ และมหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตอำนาจเจริญ ทั้งนี้ตลอดระยะเวลาดำเนินการตามโครงการ ได้รับการสนับสนุนและความร่วมมือที่ดียิ่ง จากวิทยากรโรงพยาบาลชุมชน ได้รับการอำนวยความสะดวกจากสถานศึกษา องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น คณะครูผู้ดูแลเด็ก อาจารย์ ตลอดจนผู้นำชุมชน อสม. ซึ่งโครงการได้ดำเนินการขับเคลื่อนทั้ง 4 กิจกรรมย่อยได้อย่างครบถ้วน โดยศูนย์พัฒนาเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลที่เข้าร่วมร่วมโครงการทั้ง 7 แห่ง มีการพัฒนาการออกแบบกิจกรรมโดยใช้ของเล่นในร่ม รวมทั้งหนังสือนิทาน และสนามเล่นกลางแจ้งที่ได้รับการสนับสนุนมาประยุกต์ใช้ทุนทางสังคมและศักยภาพของชุมชนจนได้รับการยกฐานะเป็นศูนย์ EF ต้นแบบของอำเภอ เพื่อเป็นแหล่งเรียนแก่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลอื่น ๆ ในพื้นที่ใกล้เคียง หรือ ผู้สนใจทั่วไป