การ์ดเกม Ecologies เป็นหนึ่งในนวัตกรรมการศึกษาที่ได้รับการพัฒนาขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการในการสร้างประสบการณ์การเรียนรู้ที่มีส่วนร่วมและเข้าใจง่าย ผ่านกลไกของเกมการ์ดที่ออกแบบมาเพื่อให้เห็นความสัมพันธ์ในระบบนิเวศที่หลากหลายได้อย่างสมจริง การนำการ์ดเกมดังกล่าวมาใช้ในการเรียนการสอนระดับอุดมศึกษาได้แสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพในการส่งเสริมความเข้าใจของนักศึกษาเกี่ยวกับการถ่ายทอดพลังงานในระบบนิเวศ (ทั้งในรูปแบบของสายใยอาหารและห่วงโซ่อาหาร) และปัจจัยต่างๆ ที่มีผลต่อระบบนิเวศ ซึ่งส่งผลสะท้อนให้ผู้เรียนเห็นถึงความยืดหยุ่นหรือความเปราะบางของระบบนิเวศขึ้นอยู่กับความหลากหลายทางชีวภาพและปัจจัยทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต

องค์ประกอบของการ์ดเกม Ecologies ประกอบด้วย

• การ์ดสิ่งมีชีวิต เริ่มตั้งแต่ผู้ผลิต (Producers/Autotrophs) ที่สามารถเป็นพลังงานเคมีผ่านกระบวนการสังเคราะห์แสง ผู้บริโภคปฐมภูมิ (Primary Consumers) ผู้บริโภคทุติยภูมิ (Secondary Consumers) ผู้บริโภคตติยภูมิและจตุรภูมิ (Tertiary and Quaternary Consumers) รวมถึงผู้ย่อยสลายและสิ่งมีชีวิตที่กินซากอินทรีย์ (Decomposers and Detritivores)
• การ์ดปัจจัยชีวภาพและไม่มีชีวิต (Biotic/Abiotic Factor Cards) ซึ่งจำลองปัจจัยต่างๆ ที่ส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศ
• การ์ด Biome ซึ่งแสดงพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ขนาดใหญ่ที่มีลักษณะเฉพาะคือสภาพภูมิอากาศ พืชพรรณ และสัตว์ต่างๆ เช่น ทุนดรา, ทะเล, ป่าสน, ป่าเขตอบอุ่น, ป่าดิบชื้น, ทุ่งหญ้า, และ ทะเลทราย

กระบวนการเล่นเพื่อการเรียนรู้

เกมเริ่มต้นด้วยการแบ่งนักศึกษาออกเป็นกลุ่ม โดยเกมสามารถรองรับผู้เล่น 1-6 คน แต่จำนวนผู้เล่นที่เหมาะสมที่ทำให้เกิดการเรียนรู้ได้ดีที่สุดกับ 4 คนต่อกลุ่ม กรณีที่มีจำนวนนักศึกษาต่อห้องเรียนมาก ผู้สอนสามารถจับคู่นักศึกษาเป็นทีม 2 คน ที่ใช้การ์ดร่วมกันได้ ซึ่งเป็นวิธีที่ดีในการใช้ชุดการ์ดเกมให้คุ้มค่าในห้องเรียน

เกมส่วนใหญ่ใช้เวลา 60-90 นาทีสำหรับผู้เล่น 4 คน ผู้เล่นน้อยกว่าจะใช้เวลาสั้นกว่า และผู้เล่นมากกว่าจะใช้เวลานานกว่า รูปแบบที่ง่ายขึ้นที่ทำให้การ์ดทุกใบมีค่า 1 คะแนนและไม่มีการนำการ์ดที่ทิ้งกลับมาใช้ใหม่ จะสามารถควบคุมเวลาในการเล่นการ์ดเกมส์นี้ให้อยู่ในช่วงเวลาประมาณ 30-50 นาทีได้

เป้าหมายของการ์ดเกมนี้คือ ผู้เล่นต้องระบบนิเวศที่มีสุขภาพดี ซึ่งแสดงให้เห็นโดยการสร้างสายใยอาหารโดยการเชื่อมต่อสิ่งมีชีวิตในระดับระต่างๆ ให้ครบถ้วน ในบางกรณีถ้าสายใยอาหารนั้น ๆ สูญเสียผู้ผลิต (สิ่งมีชีวิตสังเคราะห์แสง) ผู้เล่นจะต้องทิ้งการ์ดอื่นๆ ทั้งหมด เนื่องจากผู้ผลิตเป็นพื้นฐานของการถ่ายเทพลังงานในระบบนิเวศ แต่ในกรณีที่สูญเสียผู้บริโภค สามารถปรับเปลี่ยนการ์ดต่างๆ เพื่อให้สายใยอาหารทำงานได้อีกครั้ง เนื่องจากผู้บริโภคหลายตัวสามารถถูกแทนที่ได้ด้วยสิ่งมีชีวิตที่กินอาหารในระดับโภชนาการสูงกว่าหรือต่ำกว่าได้

ผู้เล่นในกรณีนี้คือ นักศึกษาจะเรียนรู้ข้อมูลของสิ่งมีชีวิต บทบาทของสิ่งมีชีวิต ระดับการถ่ายทอดพลังงาน ปัจจัยที่ส่งผลต่อระบบนิเวศต่าง ๆ และคะแนนที่จะได้รับ จากข้อมูลที่ระบุไว้ในการ์ดแต่ละใบ รวมถึงการพูดคุยสนทนาเพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างผู้เล่นด้วยกัน ในระหว่างการเล่นเกม ผู้ชนะ คือ ผู้เล่นสามารถสร้างและรักษาความสมบูรณ์ของระบบนิเวศให้ได้ 12 คะแนน หรือ ได้คะแนนสูงที่สุด

จากผลการนำ การ์ดเกม Ecologies มาใช้เป็นสื่อหลักในกระบวนการเรียนรู้ พบว่า เป็นการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม เนื่องจาก กลไกของการ์ดเกมนี้ถูกออกแบบให้สร้างสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ที่นักศึกษาต้องมีส่วนร่วมอย่างแข็งขัน แทนที่จะเป็นผู้รับสารสนเทศแบบเดิม ๆ ผ่านการเรียนรู้แบบลงมือทำและการสนทนาอย่างต่อเนื่องตลอดเกม นักศึกษามีแนวโน้มที่จะเข้าใจความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตและสิ่งไม่มีชีวิตในระบบนิเวศอย่างลึกซึ้ง ซึ่งสะท้อนผ่านการเล่นเกม ที่แสดงให้เห็นถึงความซับซ้อนของสายใยอาหารและระดับโภชนาการต่างๆ อย่างเป็นรูปธรรม และนักศึกษาจะเห็นภาพจากการ์ดสิ่งมีชีวิตที่พวกเขาสร้างขึ้น เพื่อสะท้อนให้เห็นว่าสิ่งมีชีวิตในระดับโภชนาการสูง (ผู้บริโภคระดับตติยภูมิและจตุรภูมิ) มีจำนวนน้อยกว่า เนื่องจากต้องใช้สิ่งมีชีวิตจำนวนมากในระดับที่ต่ำกว่าเพื่อสนับสนุนการดำรงอยู่ของพวกมัน ซึ่งเป็นผลจากการสูญเสียพลังงานในแต่ละครั้งที่มีการกินอาหาร และมีพลังงานรวมน้อยลงในระดับโภชนาการที่สูงขึ้น นักศึกษาจะเรียนรู้ว่าไบโอมที่แตกต่างกันจะมีสายใยอาหารที่แตกต่างกัน เนื่องจากสภาพแวดล้อมทางกายภาพที่แตกต่างกันจะเอื้อประโยชน์ต่อสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะและพฤติกรรมที่แตกต่างกัน

นอกจากนี้ การเล่นเกมต้องอาศัยการคิดเชิงกลยุทธ์ การตัดสินใจ การเจรจาต่อรอง และการแก้ปัญหาร่วมกัน ทำให้การเรียนรู้เกิดขึ้นอย่างเป็นธรรมชาติและมีประสิทธิภาพ อีกทั้งเพื่อให้แน่ใจว่านักศึกษาได้รับความรู้ตามเป้าประสงค์หลักและได้รับพัฒนาทักษะการคิดขั้นสูงเพิ่มเติม เมื่อนักศึกษาเล่นจบ  ผู้สอนได้จัด Debriefing โดยใช้คำถามเพื่อกระตุ้นให้นักศึกษาคิดเชื่อมโยงข้อมูลและปัญหาสิ่งแวดล้อมในโลกจริงที่ซับซ้อน นักศึกษาจะได้เรียนรู้ว่าความหลากหลายทางชีวภาพเป็นตัวบ่งชี้หลักของระบบนิเวศที่แข็งแรง เนื่องจากความหลากหลายของชนิดพันธุ์ที่มีความซ้ำซ้อนและช่วยให้สิ่งมีชีวิตหนึ่งสามารถเข้ามาทำหน้าที่หรือช่องว่างทางนิเวศ หรือแม้แต่ในบางกรณีที่สิ่งมีชีวิตบางชนิดสูญพันธุ์ ซึ่งส่งผลให้สายใยอาหารที่เรียบง่ายจะเปราะบางเนื่องจากขาดความหลากหลาย ในขณะที่สายใยอาหารที่ซับซ้อนจะมีความยืดหยุ่นเมื่อเผชิญกับความท้าทาย อีกทั้งนักศึกษาจะได้ประเมินผลกระทบหรือทำนายสิ่งที่อาจส่งผลต่อความสมบูรณ์ของระบบนิเวศอีกด้วย

นอกจากนี้ คำถามในช่วงการทำ Debriefing ยังเชื่อมโยงกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนของสหประชาชาติ (SDGs) โดยเฉพาะ SDG 13, 14, และ 15 ซึ่งมีรายละเอียดโดยสังเขป ดังนี้

ประเด็นความเชื่อมโยงกับ SDG 13 เนื่องจาก การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อระบบนิเวศทั่วโลก จากเกม Ecologies นักศึกษาจะเข้าใจว่าการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ หรือความถี่ของภัยพิบัติทางธรรมชาติ ล้วนส่งผลกระทบต่อความสมดุลของระบบนิเวศ

ประเด็นความเชื่อมโยงกับ SDG 14 เนื่องจากระบบนิเวศทางทะเลเป็นหนึ่งในระบบนิเวศที่สำคัญที่สุดของโลก การเล่นเกม Ecologies ที่มีส่วนประกอบ Biome Marine จะช่วยให้นักศึกษาเข้าใจถึงความสำคัญของมหาสมุทร สิ่งมีชีวิตใต้น้ำ และ ปัจจัยที่ส่งผลต่อการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพในแหล่งน้ำ ความรู้เหล่านี้จะสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรทางทะเลอย่างยั่งยืน

ประเด็นความเชื่อมโยงกับ SDG 15 เนื่องจากในการ์ดเกมนี้ แสดงให้เห็นถึงการจำลองของระบบนิเวศบนบกมีความหลากหลายและซับซ้อน ตั้งแต่ทรุนดาจนถึงทะเลทราย เกม Ecologies จึงช่วยให้นักศึกษาเข้าใจถึงความสำคัญของการรักษาความหลากหลายทางชีวภาพบนบก การป้องกันการสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต และการจัดการที่ดินอย่างยั่งยืน

การใช้เกม Ecologies และ Debriefing ในการเรียนการสอนไม่เพียงแต่ช่วยให้นักศึกษาเข้าใจหลักการทางวิทยาศาสตร์ ผลกระทบจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น กิจกรรมของมนุษย์ (เช่น ตัดไม้ทำลายป่า การขยายตัวของเมือง การเกษตรแบบเข้มข้น) และปัจจัยทางธรรมชาติ เช่น ภัยพิบัติต่าง ๆ รวมถึงการรุกรานของสิ่งมีชีวิตต่างถิ่น 

ปีงบประมาณ 2568

ด้านการศึกษา การจัดการเรียนรู้โดยใช้การใช้การ์ดเกม Ecologies นำมาใช้สำหรับนักศึกษาปริญญาตรีในรายวิชา ILGE103/153 มีนักศึกษาระดับปริญญาตรีชั้นปีที่ 1 ลงทะเบียนเรียน จำนวน 52 คน จากจากคณะวิศวกรรมศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ คณะเทคนิคการแพทย์ วิทยาลัยศาสนศึกษา คณะวิทยาศาสตร์ โครงการจัดตั้งวิทยาเขตนครสวรรค์ และวิทยาลัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีการกีฬา มหาวิทยาลัยมหิดล (รายวิชา ILGE103 วันที่ 8 เมษายน 2568 ห้องประชุม 109 อาคารปัญญาพิพัฒน์ รายวิชา ILGE153 วันที่ 11 เมษายน 2568 ห้อง 303 อาคารปัญญาพิพัฒน์)

ด้านบริการวิชาการ โครงการเปิดโลกทัศน์ฯ มีการนำการ์ดเกม Ecologies มาใช้สำหรับ นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 โครงการห้องเรียนพิเศษ (MEP-Science) โรงเรียนทวีธาภิเศก กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 25 กันยายน 2568 มีผู้เข้าร่วมกิจกรรม 15 คน

ปีงบประมาณ 2569 

ด้านบริการวิชาการ โครงการเปิดโลกทัศน์ฯ มีการนำการ์ดเกม Ecologies มาใช้สำหรับ สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 – 3 โรงเรียนมารีวิทย์สัตหีบ จังหวัดชลบุรี ระหว่างวันที่ 16 – 17 ตุลาคม 2568 มีผู้เข้าร่วมกิจกรรม 64 คน

เกมนี้จึงเป็นส่วนสำคัญในการสร้างจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อม นักศึกษาจะได้สัมผัสกับความเปราะบางและความสำคัญของระบบนิเวศผ่านประสบการณ์ตรง การเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมนี้ช่วยให้นักศึกษาพัฒนาความรู้สึกเป็นเจ้าของและความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อม พวกเขาจะเข้าใจว่าการกระทำของมนุษย์แต่ละคนมีผลต่อระบบนิเวศ และการที่จะรักษาความสมดุลของธรรมชาติต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกฝ่าย ความเข้าใจเหล่านี้จะนำไปสู่การสนับสนุนนโยบายและกิจกรรมที่ส่งเสริมการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และการฟื้นฟูระบบนิเวศที่เสื่อมโทรมได้อย่างครอบคลุมในหลากหลายมิติ รวมถึง ช่วยให้นักศึกษาเข้าใจว่าความรู้ทางวิทยาศาสตร์มีความเกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาโลกอย่างไร และตนเองสามารถมีส่วนร่วมในการสร้างอนาคตที่ยั่งยืนได้อย่างไร

ในยุคที่โลกต้องเผชิญกับวิกฤตสิ่งแวดล้อมที่ซับซ้อน การสร้างคนรุ่นใหม่ที่มีความรู้ความเข้าใจ และมีจิตสำนึกด้านสิ่งแวดล้อม จึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง การใช้การ์ดเกม Ecologies เพื่อสร้างการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม จึงเป็นวิธีการและเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยให้บรรลุเป้าหมายทั้งเพื่อการพัฒนาความรู้ความเข้าใจในวิทยาศาสตร์ และการสร้างความตระหนักในการร่วมกันอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรทางธรรมชาติจึงเป็นสิ่งที่ควรให้ความสำคัญ