ความสำคัญ วัตถุประสงค์โครงการ

             ลุ่มน้ำโขงเป็นหนึ่งในลุ่มน้ำที่ใหญ่ที่สุดและมีความหลากหลายทางชีวภาพมากที่สุดในโลก โดยแผ่ขยายออกไปมากกว่า 795,000 ตารางกิโลเมตร และขยายออกไปมากกว่า 5,000 กิโลเมตร ผ่าน 6 ประเทศ จีน พม่า ลาว ไทย เวียดนาม และ กัมพูชา อย่างไรก็ตามแม่น้ำโขงก็ยังเป็นหนึ่งใน 10 สาเหตุหลักที่ทำให้เกิดมลพิษพลาสติกในทะเล

          ในปี 2019 UNEP เห็นพ้องกับมาตรการที่มุ่งลดมลพิษจากพลาสติกทั่วโลกและการไหลของขยะพลาสติกลงสู่มหาสมุทร ด้วยความมุ่งมั่นของ 180 ประเทศ รวมถึงประเทศสมาชิก MRC จุดมุ่งหมายหลักคือการลดการใช้ผลิตภัณฑ์พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว

          MRC และ UNEP ได้ดำเนินการตรวจสอบคุณภาพน้ำ รวมถึงการไหลของขยะพลาสติกลงสู่แม่น้ำโขง ในระยะแรกของโครงการ UNEP ส่งเสริมมาตรการตอบโต้ต่อขยะพลาสติกในทะเลในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้" (CounterMEASURE) ซึ่งได้รับทุนสนับสนุนจากรัฐบาลญี่ปุ่น จัดการประชุมเชิงปฏิบัติการระดับภูมิภาค การทำแผนที่ขีดความสามารถสำหรับมลพิษจากพลาสติกในลุ่มน้ำโขงและสนับสนุนโครงการนำร่องใน 4 ประเทศสมาชิกคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง ได้แก่ กัมพูชา สปป. ลาว ไทย และเวียดนาม

MRC และ UNEP ได้ตกลงร่วมกันในหลายด้าน รวมถึงการระบุแหล่งที่มาของขยะพลาสติก และการพัฒนาวิธีการที่เป็นมาตรฐานสำหรับการประเมินและติดตามขยะพลาสติกในแม่น้ำโขง มีเป้าหมายคือการให้ข้อมูลและข้อมูลเกี่ยวกับสถานะ และแนวโน้มมลพิษของขยะพลาสติกข้ามพรมแดนอย่างทันท่วงที และเพื่อรายงานสถานะและแนวโน้มเพื่อประกอบการตัดสินใจเชิงนโยบาย

การดำเนินการ

      ในการดำเนินการได้มีการจัดทำร่างมาตรฐานวิธีการในการติดตามตรวจสอบ และได้นำไปทดลองใช้วิธีการและเครื่องมือ (Protocols) ในการติดตามตรวจสอบสถานการณ์ขยะพลาสติกและไมโครพลาสติกในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง 4 ประเทศ ลาว เวียดนาม ไทย และ กัมพูชา ในกลุ่มสมาชิกประเทศ MRC สำหรับประเทศไทยพื้นที่ศึกษาบริเวณอำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี โดยวิธีการของโครงการนำร่องในการทดลองเก็บตัวอย่างขยะพลาสติกประกอบไปด้วย 3 วิธี

1.Sampling by fishing net at the community level

     ในระหว่างกิจกรรมการจับปลาของชาวประมงพื้นบ้านนั้นมักจะมีขยะพลาสติกเข้ามาติดกับอุปกรณ์ประมง จึงให้มีการรวบรวมและนับจำนวนขยะพลาสติก จัดรวบรวมเก็บใส่กล่องตามระยะเวลาที่กำหนด และนำมานับ ชั่งน้ำหนัก และ วิเคราะห์ผล  

     เมื่อมีการดำเนินการในหลายชุมชนและผลลัพธ์ถูกลงจุดในแผนที่ จึงสามารถระบุพื้นที่ที่ปนเปื้อนจากพลาสติกได้ นอกจากนี้ยังมีส่วนช่วยในการทำความสะอาดแม่น้ำและสร้างความตระหนักรู้

      วิธีนี้เหมาะสำหรับพลาสติกลอยน้ำขนาดใหญ่ที่สามารถจับได้ในอวนจับปลา เนื่องจากโดยทั่วไปขนาดตาข่ายของอวนจับปลาโดยทั่วไปจะมากกว่า 10 มม. ขนาดเป้าหมายจะเป็นพลาสติกขนาดมาโคร (25 มม. – 1 ม.) และพลาสติกขนาดใหญ่ (> 1 ม.)

2.Sampling at artificial barriers (e.g. ports, dams, hydropower plants)

      เป็นการตรวจสอบจำนวนและปริมาตรของขยะพลาสติกที่ลอย หรือกองอยู่บริเวณสิ่งกีดขวาง หรือสิ่งก่อสร้างที่อยู่ในแม่น้ำ เช่น ท่าเรือ เขื่อน สะพาน เป็นต้น วิธีการนี้ช่วยให้ทราบปริมาณของขยะพลาสติกที่ลอยหรือสะสมอยู่ที่สิ่งกีดขวางในช่วงระยะเวลาหนึ่งๆ ในแม่น้ำ ณ ตำแหน่งที่คงที่  

      วิธีนี้เหมาะสำหรับพลาสติกที่มีขนาดค่อนข้างใหญ่สะสมบริเวณสิ่งกีดขวาง ซึ่งสามารถติดตั้งสิ่งกีดขวางได้โดยการติดตั้งแผงกั้นเทียม ขนาดขยะพลาสติกเป้าหมายที่จะตรวจสอบด้วยวิธีนี้จะเป็นพลาสติกขนาดใหญ่  (25 มม. – 1 ม.) และพลาสติกขนาดใหญ่มากกว่า  (> 1 ม.)

3.Sampling by towing a net from a boat (Macroplastics and Microplastics)

      พลาสติกขนาดกลางและเล็กที่ลอยอยู่จะถูกรวบรวมโดยตาข่ายแพลงก์ตอนที่ลากจากเรือ การสุ่มตัวอย่างโดยการลากตาข่ายจากเรือ

      วิธีนี้เหมาะสำหรับพลาสติกลอยน้ำขนาดเล็กที่สามารถจับได้ด้วยตาข่ายแพลงก์ตอน เนื่องจากความกว้างของตาข่ายมักจะเล็กกว่า 1 เมตร ผลการเก็บตัวอย่างที่ได้มีความน่าเชื่อถือสูงกว่าวิธีการอื่นๆ สามารถรายงานปริมาณขยะพลาสติกเฉลี่ยต่อปริมาตรน้ำได้

ผลการดำเนินงาน

• ผลการสำรวจพื้นที่ศึกษาปริมาณขยะพลาสติกจากวิธีการต่างๆ ในบริเวณแม่น้ำโขง อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี
• ข้อเสนอแนะ เพื่อปรับปรุง พัฒนา คู่มือวิธีการตรวจสอบขยะพลาสติก และไมโครพลาสติกในแม่น้ำ
• การฝึกอบรม “MRC Riverine Plastic Monitoring Protocols” เพื่อเพิ่มขีดความสามารถของเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องจากประเทศสมาชิก MRC ทั้งสี่ประเทศ

การนำไปใช้ประโยชน์

      เพื่อพัฒนาคู่มือวิธีการตรวจสอบขยะพลาสติก และไมโครพลาสติกในแม่น้ำ โดย MRC

ผลงานตีพิมพ์

-

ความแตกต่าง หรือมีเอกลักษณ์ที่ต่างจากโครงการอื่น

-

ผลกระทบในระดับชุมชน ประเทศ ระดับโลก

เพื่อนำผลการปฏิบัติงานและการศึกษาในโครงการนำร่องครั้งนี้ไปปรับปรุงแก้ไขในการจัดทำคู่มือในการติดตามตรวจสอบขยะพลาสติกและไมโครพลาสติกในแม่น้ำ ในภูมิภาคลุ่มน้ำโขง