ที่มาและความสำคัญ

ปฏิญญาสากลว่าด้วยเรื่องสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์ที่ประกาศโดยสหประชาชาติให้ความสำคัญกับสิทธิในการอยู่อาศัยในแผ่นดิน เขตแดน และใช้ประโยชน์ทรัพยากรซึ่งกลุ่มชาติพันธุ์นั้นได้อยู่กินมาตั้งแต่บรรพกาลได้ครอบครอง ได้อาศัย ใช้ประโยชน์มาตั้งแต่อดีต ในบริบทนี้กลุ่มชาติพันธุ์มีสิทธิกินอยู่ มีสิทธิหาอาหาร และดำเนินวิถีชีวิตตามประเพณีต่อเนื่อง ทำให้การดูแลระบบอาหารดั้งเดิมตามประเพณีอย่างยั่งยืนนั้น เป็นประเด็นสำคัญเร่งด่วนซึ่งที่ประชุมสหประชาชาติได้ให้ความสำคัญ โดยกำหนดเป็นวาระสำคัญอย่างถาวร (United Nations Permanent Forum of Indigenous Peoples’ Issues: UNPFII) เพื่อกลุ่มชาติพันธุ์อย่างเป็นทางการ อย่างไรก็ตามแม้จะมีปฏิญญาสำคัญรองรับ แต่กลุ่มชาติพันธุ์เป็นกลุ่มที่มีความเปราะบางสูงอันเกิดจากความแปรปรวนของภูมิอากาศ วิกฤติสิ่งแวดล้อมและปัจจัยอื่นๆ โครงการวิจัย Climate change Resilience of Indigenous Socio Ecological Systems (RISE) ซึ่งดำเนินการวิจัยร่วมกันระหว่าง 3 ประเทศ ประกอบด้วยประเทศญี่ปุ่น ประเทศรัสเซีย และประเทศไทย เพื่อเชื่อมต่อช่องโหว่การพัฒนา โดยใช้โครงการที่เป็นนวัตกรรมสหวิทยาการสำหรับประเมินและสร้างความเข้าใจต่อความเสี่ยงจากการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศที่ส่งผลต่อระบบนิเวศสังคมของกลุ่มชาติพันธุ์ (indigenous socioecological systems) ด้วยการดำเนินงานหลายส่วน ประกอบด้วย

1. การวิเคราะห์สภาพเศรษฐกิจและสังคมของระบบนิเวศสังคมของกลุ่มชาติพันธุ์
2. การประเมินภาวะโภชนาการ และการวิเคราะห์อาหารของกลุ่มชาติพันธุ์ผ่านมุมมองระบบนิเวศสังคม
3. การคาดการณ์ผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศในอนาคตต่อระบบอาหารดั้งเดิม
4. การประเมินความเสี่ยงที่อาจส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศสังคมของกลุ่มชาติพันธุ์
5. การถ่ายทอดผลการศึกษาวิจัยข้ามศาสตร์ และการนำผลการศึกษาวิจัยไปขยายผลในสังคม

โครงการพลิกฟื้นวิถีสังคมและระบบนิเวศสังคมกลุ่มชาติพันธุ์ฯ ข้างต้นเป็นงานวิจัยที่ดำเนินงานโดยการมีส่วนร่วมกับชุมชน ใช้วิธีศึกษาทั้งการวิจัยเชิงปริมาณและวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยกรอบแนวคิดทางสังคมศาสตร์และวิทยาศาสตร์ ในชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ (กะเหรี่ยง) ตำบลไล่โว่ อำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งดำเนินในช่วง พ.ศ.2564 - พ.ศ. 2566 โดยมีผู้เข้าร่วมโครงการประมาณ 560 คน ประกอบด้วยคนในชุมชน หน่วยงานท้องถิ่น นักวิจัย นักวิชาการ (ในประเทศและต่างประเทศ)

วัตถุประสงค์ของการดำเนินงาน

1. เพื่อศึกษาสภาพเศรษฐกิจ สังคมของระบบนิเวศสังคมของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยง
2. เพื่อประเมินภาวะโภชนาการและวิเคราะห์องค์ประกอบอาหารของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยงผ่านมุมมองระบบนิเวศสังคม
3. เพื่อคาดการณ์ผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ รวมถึงการพัฒนาเศรษฐกิจสังคมในอนาคตต่อระบบอาหารดั้งเดิม
4. เพื่อประเมินความเสี่ยงที่อาจส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศสังคมของกลุ่มชาติพันธุ์กะเหรี่ยง รวมถึงสำรวจข้อจำกัดและความสามารถในการปรับตัวของชุมชน
    

ความร่วมมือของโครงการ

    หน่วยงานท้องถิ่น:

• องค์การบริหารส่วนตำบล
• โรงพยาบาลสังขละบุรี
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล

    ​หน่วยงานภายในประเทศ:

• สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา
• คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
• กลุ่มวิจัยพฤกษศาสตร์และพิพิธภัณฑ์พืช
• สำนักคุ้มครองพันธุ์พืช กรมวิชาการเกษตร
• เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ด้านตะวันตก จังหวัดกาญจนบุรี

    หน่วยงานระหว่างประเทศ:

• Hokkido University, Japan
• North-Eastern Federal University, Russia

ผลลัพธ์ที่นำไปใช้ประโยชน์จากโครงการ

1. กระบวนการศึกษาวิจัยแบบข้ามศาสตร์เพื่อค้นหาความเชื่อมโยงของระบบเศรษฐกิจสังคม ภาวะโภชนาการในพื้นที่ด้วยแนวคิดเชิงนิเวศ เพื่อเข้าใจลักษณะจำเพาะของระบบนิเวศสังคม กลุ่มชาติพันธุ์ผ่านระบบอาหารดั้งเดิม (Traditional food systems)
2. ข้อมูลภาวะโภชนาการและคุณค่าของอาหารดั้งเดิมจากมุมมองของกลุ่มชาติพันธุ์และองค์ความรู้ทางโภชนาการ
3. ข้อมูลการคาดการณ์การเปลี่ยนแปลงระบบอาหารดั้งเดิมด้วยภาพอนาคต (contrasting scenarios) ของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและและการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
4. ข้อมูลการคาดการณ์ความเสี่ยงของความยั่งยืนของระบบนิเวศสังคมกลุ่มชาติพันธุ์ (indigenous socioecological systems) รวมถึงสำรวจข้อจำกัดและความสามารถในการปรับตัวเพื่อแถลงต่อหน่วยงานด้านการพัฒนาท้องถิ่นเพื่อกำหนดนโยบายและแนวปฏิบัติสู่ความยั่งยืน

ผลกระทบทางสังคม
1) สถานการณ์ด้านอาหารและแนวทางการพัฒนาภาวะโภชนาการเพื่อเป􀅨นข้อมูลสำหรับชุมชน หน่วยงานท้องถิ่น และหน่วยงานส่วนกลางเห็นความสำคัญ รวมถึงร่วมส่งเสริมงานพัฒนาอาหารและโภชนาการของประชากรกลุ่มเปราะบาง
2) องค์ความรู้ในการประเมินความเสี่ยงของผลกระทบการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศต่อระบบอาหารพื้นเมือง
3) องค์ความรู้และแนวทางการปรับตัวของชุมชนต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคม
4) ผู้นำและเยาวชนในชุมชนมีความเข้าใจ ตระหนักต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคมที่ส่งผลต่อระบบอาหารและสุขภาพของสมาชิกในชุมชน
5) ผู้นำและเยาวชนที่ร่วมกระบวนการวิจัยมีความมั่นใจและมีศักยภาพในการทำงานวิจัยที่อาจนำไปสู่การจัดการตนเองและส่งเสริมความมั่นคงด้านอาหารอย่างยั่งยืนท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ในอนาคต
 

แนวทางการธำรงรักษา (แผนงานต่อไปที่จะทำให้เกิดความยั่งยืน)
1) ส่งต่อองค์ความรู้และข้อมูลให้กับชุมชนและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อให้เห็นความสำคัญและใช้ประโยชน์ทรัพยากรชีวภาพอย่างต่อเนื่องโดยสอดคล้องกับระบบนิเวศและวัฒนธรรมท้องถิ่น
2) ค้นหาโอกาสในการส่งเสริมปฏิบัติการและศักยภาพชุมชนเพื่อรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (climate action) รวมถึงการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจ สังคมที่กระทบต่อระบบอาหาร ความมั่นคงด้านอาหารของชุมชน

3) การนำผลลัพธ์จากการโครงการไปเผยแพร่ ในการประชุมวิชาการ ระดับชาติ /บทเรียนการดำเนินงาน FAO ขอรับไปพิจารณาบรรจุในเนื้อหาหนังสือ/ การเผยแพร่ ผ่านทาง youtube