พื้นที่สีเขียว

ผังแม่บทมหาวิทยาลัย ปี พ.ศ. 2551 มีแนวคิดในการพัฒนามหาวิทยาลัยที่ต้องการสร้าง “มหาวิทยาลัยเมืองในฝัน” ส่งเสริมการอยู่อาศัยและการเรียนรู้ควบคู่ไปกับธรรมชาติ (“A promise place to Live and Learn with Nature”) โดยสร้างสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมสำหรับการอยู่อาศัยและการศึกษา มีสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้ มีลักษณะทางกายภาพที่ตอบสนองสภาพสังคมและสิ่งแวดล้อมได้อย่างกลมกลืน มหาวิทยาลัยเปรียบเสมือนเป็นบ้านที่สอง และเป็นศูนย์รวมจิตวิญญาณของชาวมหิดลทั้งมวล โดยปัจจัยสำคัญของการพัฒนาดังกล่าวมีปัจจัยหลัก 3 ปัจจัย คือ ด้านสังคม ด้านกายภาพ และด้านสิ่งแวดล้อม

แนวคิดหลักที่สำคัญในการสร้างมหาวิทยาลัยที่ส่งเสริมการเรียนรู้ควบคู่ไปกับธรรมชาติ คือ มหาวิทยาลัยสีเขียว (Green University) มหาวิทยาลัยเปรียบเสมือนเป็นสวนพฤกษศาสตร์ (Arboretum) อันเป็นแนวทางหลักของการพัฒนาทางกายภาพของมหาวิทยาลัย ที่จะดำเนินไปสู่การเป็นมหาวิทยาลัยที่บูรณาการสิ่งแวดล้อมที่ร่มรื่น ส่งเสริมสุขภาวะ สะอาด ปราศจากมลพิษ มีการใช้ทรัพยากรอย่างมีคุณค่า มีสภาพภูมิทัศน์ที่สวยงาม เป็นระเบียบเรียบร้อย กลมกลืนกับธรรมชาติ มีพื้นที่โล่ง พื้นที่สีเขียว เพื่อการพักผ่อนหย่อนใจและเอื้อต่อกิจกรรมการเรียนรู้ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทั้งยังส่งเสริมการลดการใช้พลังงาน สนับสนุนการใช้พลังงานทดแทน เพื่อให้นักศึกษาและประชาคมชาวมหิดล สามารถอยู่ในมหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา ได้อย่างมีความสุข มีคุณภาพชีวิตที่ดี และใช้ชีวิตอย่างเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม นอกจากนั้น การพัฒนาดังกล่าว ยังมุ่งหมายให้มหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา เป็นผู้นำแก่ชุมชนข้างเคียงด้านการรักษาสิ่งแวดล้อมและการอยู่ร่วมกันกับธรรมชาติอีกด้วย

มหาวิทยาลัยได้ขยายกรอบความคิดจากมหาวิทยาลัยสีเขียว (Green University) ในการพัฒนาทางกายภาพไปสู่มหาวิทยาลัยเชิงนิเวศ (Eco University) ซึ่งมีกลยุทธ์ที่สำคัญในการส่งเสริมพื้นที่สีเขียวคือ การส่งเสริมความเป็นสังคมคาร์บอนต่ำ (Low Carbon Society) และในปัจจุบัน มหาวิทยาลัยดำเนินการปรับนโยบายเพื่อมุ่งสู่การเป็น มหาวิทยาลัยอย่างยั่งยืน (Sustainable University) โดยดำเนินการขับเคลื่อนมหาวิทยาลัยสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน (Mahidol University Sustainability Action) ตาม 17 เป้าหมายของการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development Goals : 17 SDGs) ซึ่งเป็นกรอบการพัฒนาของโลกในการประชุมสมัชชาสหประชาชาติ เพื่อร่วมกันบรรลุการพัฒนาทางสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน โดยกำหนดแผน “9 to Zero” เพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกภายในมหาวิทยาลัยสุทธิเป็นศูนย์ภายใน 9 ปี หรือ ภายในปี ค.ศ.2030 ที่ให้ความสำคัญกับการส่งเสริมการดูแลรักษาพื้นที่สีเขียวและการเพิ่มพื้นที่สีเขียวทั้งภายในอาคาร รอบนอกอาคาร เพื่อดูดกลับก๊าซเรือนกระจก เนื่องจากมหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา มีทรัพยากรพันธุ์ไม้และแหล่งน้ำอยู่มาก การพัฒนาต้องก่อเกิดดุลยภาพระหว่างการอนุรักษ์และการพัฒนา จึงมีการกำหนดพื้นที่อนุรักษ์สิ่งแวดล้อมพื้นที่สีเขียวและพื้นที่พัฒนาอย่างชัดเจน โดยคงรักษาพื้นที่ว่างและพื้นที่สีเขียวตามผังแม่บทมหาวิทยาลัยไว้ ไม่น้อยกว่าร้อยละ 70 ของพื้นที่ทั้งหมด เพื่อสร้างเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมพื้นที่สีเขียว และเก็บรักษาพื้นที่อนุรักษ์ที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยต้นไม้นานาพันธุ์ รวมทั้ง การรักษาระบบนิเวศของพื้นที่แต่ละส่วนให้มีสภาพเป็นธรรมชาติเดิมให้มากที่สุด และจัดการเพิ่มพื้นที่สีเขียวในพื้นที่ใหม่ให้มากขึ้น โดยการเพิ่มปริมาณต้นไม้ในมหาวิทยาลัย พัฒนาพื้นที่ทิ้งร้างหรือไม่มีการใช้ประโยชน์ พื้นที่รอบอาคาร ระเบียง ดาดฟ้า และโถงภายในอาคาร ให้เป็นพื้นที่สีเขียวแนวราบหรือสวนแนวตั้ง ซึ่งเป็นนโยบายหนึ่งของมหาวิทยาลัย ที่จะส่งเสริมการพัฒนาด้านกายภาพอย่างยั่งยืน เพื่อเพิ่มพื้นที่สีเขียวซึ่งช่วยเพิ่มการกักเก็บคาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) ของแหล่งอาศัยตามธรรมชาติ (Natural Habitats) ถือเป็นหนึ่งในการกำจัดก๊าซเรือนกระจกออกจากบรรยากาศโดยกระบวนการกำจัดคาร์บอน (Carbon Removal) ในชั้นบรรยากาศที่มีผลประโยชน์ร่วม (Co - benefits) กับการใช้ประโยชน์อื่น ๆ เช่น การฟื้นฟูธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการแก้ไขปัญหาระบบนิเวศและการลดลงของชนิดพันธุ์ นอกจากนี้ พื้นที่สีเขียวช่วยลดอุณหภูมิความร้อน เพิ่มอากาศบริสุทธิ์ ดูดซับและกรองฝุ่น ควัน และมลพิษต่าง ๆ ในอากาศ ช่วยสร้างทัศนียภาพที่สวยงาม ตลอดจนประชาคมชาวมหิดลได้ตระหนักด้านสิ่งแวดล้อม รวมทั้งเป็น Landmark ของมหาวิทยาลัย ซึ่งเป็นแนวทางในการแก้ปัญหาสภาพแวดล้อมอย่างยั่งยืน

มหาวิทยาลัยมหิดลมีพื้นที่ป่าไม้/พื้นที่สีเขียวมากกว่า 7,281 ไร่ (ข้อมูลภายใต้โครงการสำรวจพื้นที่สีเขียว มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ.2565) ประกอบด้วย วิทยาเขตกาญจนบุรี จำนวน 6,000 ไร่ โดยสภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าเบญจพรรณ (Mixed Deciduous forest) ลักษณะพื้นที่เคยเป็นพื้นที่เกษตรกรรมและกำลังเพิ่มพื้นที่สีเขียวด้วยการปลูกต้นไม้ทดแทนพื้นที่เสื่อมโทรม วิทยาเขตนครสวรรค์ จำนวน 381 ไร่ ลักษณะพื้นที่เคยเป็นพื้นที่เกษตรกรรม โดยสภาพพื้นที่ทั้งหมดเป็นป่าเบญจพรรณและมีลักษณะทางธรณีวิทยาเป็นภูเขาหินปูน พื้นที่โดยส่วนใหญ่ยังเป็นป่าอุดมสมบูรณ์ วิทยาเขตอำนาจเจริญ จำนวน 338 ไร่ โดยสภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นดินทรายและมีหินทราย สภาพพื้นที่เป็นป่าเบญจพรรณผสมป่าเต็งรัง และพื้นที่ศาลายาจำนวน 562 ไร่ ซึ่งสามารถกักเก็บก๊าซเรือนกระจกได้มากกว่า 106,597 ตันคาร์บอนไดออกไซด์เทียบเท่า

วิทยาเขตกาญจนบุรี

วิทยาเขตนครสวรรค์

วิทยาเขตอำนาจเจริญ

ตัวอย่างพื้นที่สีเขียวภายในมหาวิทยาลัยมหิดล

อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ มีพื้นที่ 37 ไร่ เป็นแหล่งอนุรักษ์พันธุ์พืชสมุนไพรไทยเพื่อการศึกษาและวิจัย โดยรวบรวมพืชสมุนไพรไว้ประมาณ 600 ชนิด
Mahidol Eco Park อยู่บริเวณพื้นที่ลานหน้าหอสมุดและคลังความรู้มหาวิทยาลัยมหิดล มีพื้นที่โดยประมาณ 6 ไร่ (9,600 ตารางเมตร) เพื่อรองรับการจัดกิจกรรมนอกห้องเรียน สร้างทางเลือกใหม่สำหรับการเรียนการสอนนอกห้องเรียนเพื่อให้เกิด Activity and Learning ส่งเสริมภาพลักษณ์การเป็นแหล่งเรียนรู้และแหล่งพักอาศัยท่ามกลางธรรมชาติอย่างบูรณาการ เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจ และเป็นพื้นที่สีเขียวใจกลางพื้นที่โซนการศึกษา
สวนเจ้าฟ้า มีพื้นที่สวนประมาณ 11,800 ตารางเมตร อยู่ระหว่างศูนย์การเรียนรู้มหิดลและมหิดลสิทธาคาร
ลานมหิดล มีพื้นที่โดยประมาณ 4,500 ตารางเมตร อยู่ระหว่างคณะวิทยาศาสตร์และคณะสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์
ลานหน้าสำนักงานอธิการบดี มีพื้นที่โดยประมาณ 5,000 ตารางเมตร อยู่ระหว่างสำนักงานอธิการบดีและวิทยาลัยนานาชาติ
ลานเป็ดขาว มีพื้นที่โดยประมาณ 4,000 ตารางเมตร อยู่ด้านหน้าคณะกายภาพบำบัด
บริเวณโดยรอบอาคาร เช่น พื้นที่สีเขียวบริเวณอาคารศูนย์การเรียนรู้มหิดล

อุทยานธรรมชาติวิทยาสิรีรุกขชาติ

Mahidol Eco Park

สวนเจ้าฟ้า

ลานมหิดล

บริเวณโดยรอบอาคารศูนย์การเรียนรู้มหิดล

บริเวณกองกายภาพและสิ่งแวดล้อม

สวนแนวตั้งในพื้นที่มหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา

ภายในพื้นที่มหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา สามารถพบเห็นสวนแนวตั้งได้หลายแห่งและหลายรูปแบบ ทั้งในพื้นที่ส่วนกลางและส่วนงานมหาวิทยาลัย เป็น Landmark ของมหาวิทยาลัยและที่จดจำของผู้พบเห็น ช่วยเสริมสร้างสภาพแวดล้อมที่ดีและบรรยากาศที่เอื้อต่อการเรียนรู้ของนักศึกษา

1. อาคารมหิดลอดุลยเดช-พระศรีนครินทร คณะพยาบาลศาสตร์ ลักษณะเป็นรางคอนกรีตบนโครงสร้างโดยรอบอาคารที่ถูกออกแบบเฉพาะ บรรจุดินและวัสดุยึดราก ปลูกต้นปีบ

2. อาคารจอดรถสิทธาคาร ลักษณะเป็นรางคอนกรีตบริเวณระเบียงกันตกโดยรอบอาคาร ออกแบบก่อสร้างมาพร้อมอาคาร บรรจุดินปลูกต้นสร้อยอินทนิล

3. อาคาร 3-4 คณะวิทยาศาสตร์ (บริเวณด้านหน้าอาคาร) ลักษณะเป็นรางคอนกรีตบริเวณกันสาดรอบอาคาร ออกแบบก่อสร้างมาพร้อมอาคาร บรรจุดินปลูกพืชพันธุ์หลากหลาย

4. อาคารเรียนและปฏิบัติการรวมด้านสัตวศาสตร์และสัตวแพทยศาสตร์ คณะสัตวแพทยศาสตร์ ลักษณะเป็นกระถางปลูกต้นไม้ขนาดเล็กวางบริเวณกันสาด คอร์ทกลางอาคาร ปลูกพืชพันธุ์หลากหลาย

5. หอสมุดและคลังความรู้มหาวิทยาลัยมหิดล (บริเวณด้านหน้าอาคาร) เป็นสวนแนวตั้งผนังตะแกรงเหล็ก ปลูกไม้เลื้อยและวางกระถางต้นไม้ขนาดเล็ก เช่น พลูด่าง

6. สวนแนวตั้งบริเวณด้านหน้าเรือนเพาะชำ ตรงข้ามลานจอดรถ 3 กองกายภาพและสิ่งแวดล้อม ลักษณะเป็นสวนแนวตั้งผนังผ้ายึดติดโครงผนังเหล็กในแนวรั้วเดิมของ MU Garden ขนาดสวนแนวตั้ง สูง 2.4 เมตร ยาว 37.0 เมตร พันธุ์ไม้ตกแต่งลวดลาย ได้แก่ สับปะรดสี บุษบาฮาวายด่าง พุดศุภโชค แดงชาลี และหนวดปลาหมึกเขียว พร้อมระบบรดน้ำอัตโนมัติ

7. สวนแนวตั้งลานเป็ดขาวและสวนแนวตั้งวงเวียนถนนวิถีปัญญา ใกล้กับลานจอดรถ 4 มีแนวคิดในการออกแบบเหมือนกันคือ ใช้ความแตกต่างของสีสัน และ ความหลากหลายของพรรณพืช เช่น ต้นแดงชาลี ต้นศุภโชค ต้นหัวใจเศรษฐี ต้นบุษบาฮาวาย ต้นเทียนทอง ต้นหนวดปลาหมึกสร้างสรรค์ โดยสวนแนวตั้งทั้งสองจุดจะยึดติดกับโครงเหล็ก ความสูง 3.30 เมตร ความยาว 21.98 เมตร พร้อมมีระบบรดน้ำอัตโนมัติ

นอกจากนี้ มหาวิทยาลัยยังส่งเสริมการนำพื้นที่ว่างหรือพื้นที่ที่ไม่ได้ใช้ประโยชน์ รวมทั้งพื้นที่สีเขียวปัจจุบันมาพัฒนาเพื่อการใช้ประโยชน์ให้สอดคล้องกับกิจกรรมการศึกษา กีฬา นันทนาการ และเป็นองค์ประกอบอาคารอย่างสมดุล โดยเฉพาะบริเวณพื้นที่กิจกรรม ทางเดินต่างๆ และการปรับปรุงพื้นที่แหล่งน้ำ เพื่อให้เกิดความใกล้ชิดกับธรรมชาติและเกิดปฏิสัมพันธ์กับกิจกรรมของประชาคมชาวมหิดลมากขึ้น เสริมสร้างคุณภาพชีวิตและบรรยากาศที่ดีและปลอดภัยในการทำงาน มีการสร้างภูมิทัศน์ สวนสาธารณะ ที่มีความหลากหลายของพืชพรรณต่างๆ ทั้งพืชพรรณไม้พื้นถิ่น พืชสมุนไพร และพืชพรรณเพื่อการศึกษาวิจัย รวมไปถึงการสร้างเอกลักษณ์และเหมาะสมของพื้นที่ทางด้านประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม สถาปัตยกรรมของมหิดล ก่อให้เกิดการใช้พื้นที่ว่างและพื้นที่สีเขียวอย่างยั่งยืน และเป็นแบบอย่างแก่ชุมชนและสังคม สอดคล้องตามเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development Goals–SDGs) ของสหประชาชาติ เป้าหมายที่ 11 (SDG11: Sustainable Cities and Communities), เป้าหมายที่ 13 (SDG13: Climate Action) และเป้าหมายที่ 15 (SDG15: Life on Land)